متن سخنرانی سيد محمد خاتمي ارسال شده به اجلاس بین فرهنگی سارایوو

متن سخنرانی سيد محمد خاتمي ارسال شده به اجلاس بین فرهنگی سارایوو
H.E. President Mohammad Khatami's Address to Sarajevo Inter Cultural Conference

. ادامه راه سبز(ارس): به گزارش سايت رسمي اطلاع رساني سيد محمد خاتمي، رييس جمهور سابق كشورمان طي پيامي متن سخنراني خود را براي اجلاس بین‌فرهنگی سارایوو، بوسنی و هرزگوین که از ۲۷ تا ۳۰ مهرماه ۱۳۸۹ (۱۹ تا ۲۲ اکتبر ۲۰۱۰) برگزار می‌شود را براي برگزاركنندگان اين اجلاس ارسال نموند.

ايشان با بیان اینکه "توسل غرور‌آمیز به زور برای حل مسائل بین‌المللی که با دامن زدن به سوء‌تفاهم‌های تاریخی میان تمدن‌ها، ملت‌ها و دین‌ها همراه است، نتیجه‌ای جز گسترش افراط‌گرایی و افزایش ناامنی نداشته است"، گفت: «اگر خیرخواهان صلاح‌اندیش و صلح‌جو تلاش و همت خود را بر نهادینه کردن گفت‌و گو و جایگزینی خصومت و ستیزه‌جویی با تفاهم استوار سازند دست‌آورد ارزشمندی برای نسل آتی به ارمغان آورده‌اند.»

در بخشي ديگري از اين پيام آمده است: «با نَفَس حیات بخش آزادی است که امکان انتخاب ایمان و معنویت فراهم می شود و چنانکه در قرآن کریم می خوانیم، پیامبر آمده است تا زنجیرهای اسارت و قید و بندهای زمین گیرکننده از از دوش جان آدمی بر گیرد و آنان را به وادی ایمان و آزادی و عدالت فراخواند.با چنین فهم و تفسیری از آزادی است که می توان از کرامت و فضیلت انسان هم در برابر استیلای سیاسی دولتها و هم در برابر هجوم بادهای مسموم نومیدی و سرگشتگی دفاع کرد و سیر تاریخ را به سوی آزادی دانست. باری تاریخ انسان تاریخ آزادی است و چون چنین است انسان آزاد از قیدهای تحمیلی استعمار و استعباد اجتماعی و نیز آزاد از زنجیره غرائز تلطیف نشده حیوانی (چون خشونت و درنده خویی) طبق سرشت انسانی خود جانب عدالت را خواهد گرفت و تاریخ انسان، تاریخ شکوهمندی حق و فضیلت یافتن عدالت خواهد بود »

بنا به اين گزارش، متن كامل سخنان رياست موسسه بين المللي گفتگوي فرهنگها و تمدنها به شرح زير ميباشد:

سارایوو، بوسنی و هرزگوین
27 تا 30 مهرماه 1389
19 تا 22 اکتبر 2010

بنیاد فرهنگی عبدالعزیز بابطین کویت و دانشگاه ملی سارایوو
Sarajevo, Bosnia & Herzegovina
19 - 22 Oct 2010
Foundation of Abdulaziz Saud Al-Babtin (Kuwait) & Sarajevo University

بسم الله الرحمن الرحیم

فرهنگ های متعدد و متنوع که ناشی از هویت و آگاهی و خودآگاهی جمعی اقوام است با تمدن های متفاوت مناسبت دارد. هویت وقتی از نظر شیوه زندگی اجتماعی و تنظیم مناسبت های اقتصادی و سیاسی و ساختار معماری و هنر و صنعت و علم مورد ملاحظه قرار گیرد، تمدن نامیده می شود و هنگامی که آگاهی و خودآگاهی های جمعی و باورها و سنت های زندگی در نظر گرفته شود فرهنگ نام دارد.

و پرسش این است که نسبت میان فرهنگ های متعدد (بخصوص در جهان به هم پیوسته امروز) چیست؟

تعارض و تضاد و جنگ یا تلایم و همزیستی و گفت و گو؟

آنچه در واقعیت تاریخ می بینیم بیشتر جنگ و ستیز است، اعم از جنگهایی که به نام دین و آیین رخ داده و جنگهایی که جنبه سیاسی داشته است. گرچه اگر به دقت بنگریم ریشه جنگ را باید در انحصارطلبی، قدرت جویی و افزون خواهی انسان بدانیم به عبارت دیگر جنگها عمدتا سیاسی است و بر سر قدرت و اقتصادی و بر سر منافع و حتی حین جنگ ها، شاهد تبادل و بده بستان های بسیار سودمند میان تمدن ها و فرهنگ ها بوده ایم.

در چند قرن گذشته پیشرفت های شگفت انگیزی در همه عرصه های علمی، فنی، اجتماعی و اقتصادی بخصوص در بعضی از کشورها نصیب انسانها شده است، اما مصیبت های انسان نیز به اندازه پیشرفت های او بزرگ و البته دهشت انگیز بوده است.

انسان در این مدت بیش از همیشه طعم تلخ نابرابری را چشیده است. هنوز آثار وحشتناک دو جنگ ویرانگر جهانی از میان نرفته است و جنگهای منطقه ای زیانی کمتر از جنگهای جهانی به بار نیاورده است و کام شرق و غرب عالم از جنگ سرد در چند دهه هنوز تلخ است.

اگر غرب را در نظر بگیریم علاوه بر زیانهای ناشی از غلبه وضعیت ستیز، دچار گرفتاریهای بزرگی است، نظیر غیبت معنویت از عرصه ذهن و زندگی و جایگزین شدن آن با سود و منفعت مادی (Utility) و فرو کاسته شدن وجود انسان - که می بایست جانشین خدا در زمین باشد و مسجود فرشتگان - به موجودی که بیشتر اسیر سوائق نفسانی و هوی و هوس های مادی است. همچنین نمی توان پدیده ویرانگر سستی بنیادهای خانواده و تخریب محیط زیست را از نظر دور داشت.

وضعیت در جهانی که قربانی توسعه طلبی و استعمار قدرتهای بزرگ شده است اسف بارتر است. بسیاری از مردم این بخش از جهان دچار فقر فزاینده، بی سوادی، بیماری و بدتر از همه تحقیرشدگی هستند و بخش مهمی از آنها گرفتار حکومت هایی هستند که حتی زحمت تظاهر به مردمی بودن و پیروی از موازین مردم سالاری را به خود نمی دهند و چون از پشتیبانی ملتهای خود محروم اند برای بقاء به قدرتهای موجود خارجی وابسته می شوند و مشکل را مضاعف می کنند.

بروز جلوه های وحشتناک «تروریسم» در روزگار ما نیز فاجعه ای سهمگین است. تروریسم پدیده ای است زشت که از سویی امنیت را در شرق و غرب عالم به خطر می اندازد و از سوی دیگر عدم توجه به عدالت و آزادی و حاکمیت سامان (سیستم) های بین المللی که بیشتر بر مدار منافع قدرتهای بزرگ می چرخد و توسل غرور آمیز به زور برای حل مسائل بین المللی که با دامن زدن به سوء تفاهم های تاریخی میان تمدن ها، ملت ها و دین ها همراه است، نتیجه ای جز گسترش افراط گرایی و افزایش ناامنی نداشته است.

این تصویر دهشت زا از وضعیت گذشته و حال بشر، اما به هیچ وجه نمی تواند و نباید خیرخواهان را نسبت به آینده بهتر نومید کند. جا دارد که در آغاز هزاره سوم میلادی با تأمل در گذشته بشر و نگاه به آینده او زمان حال را به فرصتی تبدیل کنیم که با بهره گیری از آن بتوان شالوده زندگی مطمئن را بنا نهاد و به گونه ای از زندگی رسید که در آن انسان - همه انسانها- در همه جا برخوردار از حرمت و امنیت و آزادی باشد و نا امنی موجود در شرق و غرب عالم به سوی امنیت و اطمینان خاطر بیشتر میل کند. امری که نظریه و پیشنهاد «گفت و گوی تمدن ها و فرهنگ ها» در صدد آن بوده است. به ویژه در این جهت، پیروان ادیان بزرگی که پیام آور محبت و عدالت و عرفان و اخلاق برای بشریت بوده اند رسالتی سنگین تر دارند.

به رغم وضعیت ناگواری که در طول تاریخ بر بشر حاکم بوده است با تأمل می توان دریافت که سیر تاریخ به سوی آزادی و رهایی انسان و عدالت برای او در حرکت بوده است و همین امر،‌ پشتوانه محکم برای گفت و گو است.

داوری درباره تاریخ در گرو داوری ما درباره وجود آدمی است که مدار و محور تاریخ است. در روایتی از پیامبر عظیم الشأن اسلام آمده است که بنی آدم اعضای یک پیکرند و سعدی شاعر بلندپایه ایرانی این معنا را به زیبایی هر چه تمام تر بیان کرده است که

بنی آدم اعضای یک پیکرند
که در آفرینش ز یک گوهرند
چو عضوی به درد آورد روزگار
دگر عضوها را نماند قرار
تو کز محنت دیگران بی غمی
نشاید که نامت نهند آدمی

این انسان در دسترس زیست شناس و روان شناس نیست. برای شناخت این انسان باید نگاهی متفکرانه، فیلسوفانه و عارفانه داشت.

آدمی از آنجا که به دست خداوند و صورت او آفریده شده است و پروردگار از روح خویش در او دمیده است، یک حقیقت بیش نیست و تاریخ او بیش از یک تاریخ نمی تواند باشد. دست خداوند به او تاریخ و اختیار و قدرت انتخاب بخشیده است و صورت خداوند به او فرهنگ معنویت و روح پروردگار به او زندگی و جنبش. وحدت بشر و یگانگی تاریخ انسانی علاوه بر مبداء می تواند وحدت غایت و نهایت نیز داشته باشد و غایت تاریخ چیزی جز فرهنگ معنوی و شرط لازم آن یعنی آزادی واقعی بشر نیست.

انسان چه در چنبر ادوار همیشه تکرار شونده هستی گرفتار باشد و چه در آنات و ایام زمان تاریخی، تاریخ را چه تاریخ پیش ببرد چه سوائق نفسانی و چه شیوه تولید و چه ابر مرد قهرمان، یک نکته مسلم است که فقط با اکسیر ایمان می توان از سلطه ضرورت تاریخی به فراخنای آزادی و رهایی فراز آمد. همچنانکه با نَفَس حیات بخش آزادی است که امکان انتخاب ایمان و معنویت فراهم می شود و چنانکه در قرآن کریم می خوانیم، پیامبر آمده است تا زنجیرهای اسارت و قید و بندهای زمین گیرکننده از از دوش جان آدمی بر گیرد و آنان را به وادی ایمان و آزادی و عدالت فراخواند.

با چنین فهم و تفسیری از آزادی است که می توان از کرامت و فضیلت انسان هم در برابر استیلای سیاسی دولتها و هم در برابر هجوم بادهای مسموم نومیدی و سرگشتگی دفاع کرد و سیر تاریخ را به سوی آزادی دانست. باری تاریخ انسان تاریخ آزادی است و چون چنین است انسان آزاد از قیدهای تحمیلی استعمار و استعباد اجتماعی و نیز آزاد از زنجیره غرائز تلطیف نشده حیوانی (چون خشونت و درنده خویی) طبق سرشت انسانی خود جانب عدالت را خواهد گرفت و تاریخ انسان، تاریخ شکوهمندی حق و فضیلت یافتن عدالت خواهد بود.

این سخن را می توان بیان دیگری از نظریه مسیانیسم (Messianism) در مسیحیت و مهدویت در اسلام دانست و همین نکته مهم، پیوند استوار و وحدت مضمون دو دین بزرگ الهی را نشان می دهد.

با چنین دید و تصویری از جهان و انسان است که می توان به اهمیت و جایگاه ممتاز گفت و گو در روزگار ما پی برد؛ امری که می تواند ظرفیتی جدید برای زندگی امن و مطمئن انسان در جهان دلهره آفرین کنونی به وجود آورد و علی رغم اختلاف های فراوان فرهنگ ها و تمدن ها، اشتراک ها را در تاریخ و فلسفه بیابد و افقهای معنایی مشترک خلق کند. یعنی در عین تفاوت ها، با هم بودن، با هم ماندن و با هم شدن معنایی عملی پیدا کند و نظریه گفت و گوی تمدن ها و فرهنگ ها نیز روشن کننده چنین افقی به روی انسان تشنه رهایی و آزادی و همزیستی است.

اگر خیرخواهان صلاح اندیش و صلح جو تلاش و همت خود را بر نهادینه کردن گفت و گو و جایگزینی خصومت و ستیزه جویی با تفاهم استوار سازند دست آورد ارزشمندی برای نسل آتی به ارمغان آورده اند.

در موقعیت کنونی جهان،‌ سیاستهای یک جانبه گرا و اعمال معیارهای دوگانه و غیرعادلانه در برخورد با مسائل جهانی و اعمال زور در حل آنها حاصلی جز سوء تفاهم و خشونت و ناامنی نخواهد داشت و باید در برابر آن که منجر به افراط گرایی و خشونت شده و می شود ایستاد.

همه دینهای بزرگ بخصوص اسلام و مسیحیت و رهبران روشن بین آنها می توانند با تفکیک وجه تاریخی ادیان خود از محتوای آنها و تکیه بر حقایق مشترک، پیشتاز حرکت به سوی تفاهم و چاره اندیشی برای حل مشکلات مشترک بشری باشند و برای رسیدن به هدفهای والای مشترکی که حقیقت یگانه دینهای الهی داشته اند، حرکت به سوی جهانی را آغاز کنند که در عین تنوع و احترام به تفاوت در فرهنگ ها و آداب و مناسک، برخوردار از روح معنویت عرفان، آزادی و پیشرفت و عدالت باشد و گام آغازین و بسیار مهم در این راه عبارت است از گفت و گوی به دور از تعصب و پیش داوری بر سر حقایقی که در پی آزادی و رستگاری بشر اند.

سید محمد خاتمی
مهرماه 1389